پایان نامه بحران ملی آلودگی منابع آب و سیاستهای دولت برای مقابله با بحران

پایان نامه در مورد سیاستهای دولت برای مقابله با آلودگی منابع آب

مقدمه

مسأله­ ی آلودگی یکی از مهمترین و حادترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به شمار می­رود؛ چرا که از اعماق چند هزار متری زمین گرفته تا معادن، آبهای تحت الارضی، بیوسفر، تروپوسفر و حتی در داخل هواپیماهای بلند پرواز و جو خارجی زمین، چرخه و سیستم حیات را مورد تهدید قرار داده­است. مولکول آلاینده­ای که امروزه از کارخانه یا منبع آلوده کننده­ ی دیگری مثلاَ در اروپا، وارد محیط می­شود، اگر تجزیه نشود یا تغییر شکل ندهد، احتمالاَ بعد از چندی می­تواند در ریه­ ی انسانهایی که در قلب جنگلهای آفریقا یا دشتهای وسیع آسیا زندگی می­کنند وارد شود.

آلودگی برای افراد مختلف مفهوم و معنی متفاوتی دارد. مردم معمولی ممکن است تحریک چشم ناشی از یک گاز یا آب­آلوده را آلودگی به حساب آورند. برای کشاورزی که یک عامل به گیاهان یا حیواناتش آسیب می­رساند آلودگی محسوب می­شود؛ اما هرگاه بخواهیم تعریف جامع و کلی و در عین حال ساده و همه فهمی برای آلودگی محیط زیست در نظر بگیریم چنین می­توان گفت که آلودگی محیط عبارت است از «وجود یک یا چند ماده­ی آلوده کنند در محیط زیست به مقدار و مدتی که کیفیت یا چرخه­ی طبیعی را به­طوری که مضر به حال انسان یا حیوان، گیاه و یا آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد. به بیان ساده­تر هرگاه ماده یا موادی بیگانه با غلظتی خاص وارد عناصر محیطی شوند و تعادل طبیعی آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگی می­شود.»

اینکه جهان کنونی با بحران محیط زیست روبه­رو است، مسئله­ ی تازه­ای نیست که اینجا از آن صحبت شود. کتابها و مقاله ­های بسیاری روزانه در سراسر جهان منتشر می­شود که هشدار دهنده ­ی این مسئله است.

در کشور ما هم تا کنون کتابهای زیادی منتشر شده، مقاله­ های زیادی منتشر شده و روزنامه­ ها و نشریات بارها و بارها به این نکته­ی مهم پرداخته­ اند که تکرار آن اینجا ضرورتی ندارد و از موضوع بحث دور است.

چیزی که حائز اهمیت است و کارشناسی تخصصی می­ طلبد این است که به طور ویژه در ایران برای مقابله با این آلودگیها چه اقداماتی شده است؟

سازمانهای متولی محیط زیست تا چه اندازه توانسته ­اند در این راستا موفق عمل کنند و باری از آلودگی روزافزون محیط زیست ایران را بردارند؟

آن هم در کشوری که با بحران محیط زیست روبه­ رو است و این را همه می­دانند؛ حتی عموم مردم، هرچندکه این مطلب را ابتدایی درک کرده باشند؛ چه اینکه مردم ایران هر روز شاهد آلودگیهای بسیاری هستند؛ از آلودگی هوای شهرها گرفته تا طعم بد آبی که استفاده می­شود. طراوت جنگلها و رودخانه­ ها و دریاهای زیبای ایران از بین رفته و مردم به طور فزاینده­ای با این بحران روبه­ رو هستند و شاید وقت آن رسیده باسشد که صراحتاٌ اعلام شود اگر فکری به حال این معضل نشود آلودگی همچون یک بمب ساعتی عمل می­کند و بالاخره روزی منفجر می­شود و آنگاه تمام سازمانهایی که خود را مدافع این مهم می­دانند باید پاسخگو باشند.

نمی­توان گفت که کدام آلودگی بیشتر است و کدام خطرناکتر؛ اما  بیایید فرض کنیم که مثلاً آلودگی هوا را با رفتن به مناطق غیر آلوده و حتی خیلی ساده­تر با زدن یک ماسک حل کنیم(کلاه بزرگی که شاید خود مردم سر خود گذاشته­اند)، آلودگی آب را چه می کنیم؟

فراموش نکنیم که آب یک منبع محدود دارد و تجدید آن سالهای سال طول می­کشد. در جهان کنونی که تفکر غلط لازمه­ی پیشرفت بیشتر به ازای مصرف بیشتر منابع، روند رو به رشدی دارد، وقتی ما به سادگی شیر آب منزل خود را باز می­کنیم و آب سرد و گوارا می­نوشیم، تصور اینکه این مایه­ی حیات روزی تمام شود سخت است، اما به راستی اینگونه است.

بحران آلودگی آب در ایران بسیار جدی­تر از چیزی است که رسانه­ ها بیان می­کنند و بی­گمان این وظیفه­ی دولت است که با این مشکل رو­به­ رو شود و آن را حل کند؛ اما دولت ایران چه کرده است؟ این تحقیق با عنایت به این موضوع و ضرورت آن اقدامات دولت رابرای حل بحران آلودگی آب ایران مورد بررسی قرار داده است و با نگاهی اجمالی به فعالیتهای دولت در راستا، بحران آلودگی آب در ایران و سیاستهای دولت برای رفع آلودگی پرداخته است.

بخش اول: درآمدی بر  آلودگی آب

۱٫ آلاینده­ های آب و تأثیرات آنها بر حیات انسان

از نظر مقدار و حجم، ۲/۹۷ درصد از آبهای موجود در سیاره­ی زمین در اقیانوسها و دریاها انباشته شده­است. حجم آبهای شیرین در جهان بسیار کم و فقط ۸/۲ درصد کل آبهاست. از این میزان نیز، مقدار زیادی به شکل یخ در یخچالهای قطبی و کوهستانی(۱۵/۲ درصد) و آبهای زیرزمینی
(۶۲/۰ درصد) قرار دارد و تنها ۰۰۰۱/۰ درصد از کل حجم آبهای جهان در دسترس انسان است. این میزان نیز با توجه به عوامل بسیاری در معرض آلودگی قرار دارند.

 بسیار حائز اهمیت است و لازم است چگونگی آلودگی آب از جنبه­های مختلف مورد بررسی قرار گیرد:

الف-  مقایسه آلودگی و پاکیزگی آب:

 

آلودگی، انحراف از پاکیزگی است. وقتی موضوع آلودگی محیط زیست مطرح می­شود، بیش از آنکه منظورمان انحراف از یک حالت پاکیزه باشد، منظور انحراف از یک حالت معمولی است. این ماده که به طور وسیعی در همه جا گسترده، حلالی خوب و به­طور طبیعی هرگز به صورت کاملا خالص یافت نمی­شود. حتی در غیرآلوده­ترین نواحی جغرافیایی،آب باران شامل گازهای n2,co2,o2 محلول در آن است و همچنین گرد و غبار یا ذرات معلق در اتمسفر به صورت تعلیق در آب حل می­شوند.
آب چشمه­ها و آبهای طبیعی سطحی معمولاً شامل ترکیبات حل شده از فلزاتی نظیر Fe,Cd,Mg,Mn می­باشند.

آب سخت شامل مقدار قابل توجهی از ترکیبات فلزات مربوط است. حتی آبهای نوشیدنی هم از نظر شیمیایی خالص نیستند. با وجودی که ذرات جامد معلق از بین برده شده و باکتریهای مضر نابود شده­اند اما خیلی از مواد در محلول باقی مانده­اند. در واقع آب به صورت کاملاً خالص برای نوشیدن مطبوع نیست بلکه ناخالصی­ها طعم آب را مشخص می­نمایند.

لفظ خالص، به معنی حالتی از آب است که هیچ ماده­ای با غلظت کافی برای آن که از مورد استفاده قرار گرفتن آب برای منظورهای طبیعی جلوگیری کند، وجود نداشته باشد.

 

استفاده طبیعی از آب عبارتند از:

 

۱- زیبایی و تفریحی

۲- ذخیره­ی آب مصرفی عمومی مردم

۳- محیط زیست آبی جانوران (ماهیها)

۴- کشاورزی

۵- صنعت

هرماده و جسمی که مانع استفاده­ی طبیعی از آب شود، به عنوان آلوده کننده­ی آب تلقی می­شود. مسئله­ی آلودگی آب به صور مختلف و پیچیده­ای ایجاد می­شود، زیرا استفاده­ی طبیعی از آب گوناگون است.آبی که برای بعضی استفاده­های خاص مناسب است نباید آلوده باشد.

ب- وسعت آلودگی آب:

 

انجمن حفاظت محیط زیست ایالات متحده­ی آمریکا برآورد کرده که تقریباً یک سوم جریان آب جهان به طورمشخص آلوده و اصل حفظ کیفیت آب بر هم زده شده­است. در این برآورد آلودگی
به­عنوان یک زیان مطرح شده که بر خواص شیمیایی و فیزیکی آب لطمه وارد می­کند.

ج- طبقه بندی آلوده کننده­ های آب

انواع آلودگی آب

نشانه­ های آلودگی آب حتی با سطحی­ ترین توجه مشخص می­شوند. برای مثال نوشیدن آب طعم بد می­دهد؛ توده­های علف های هرز آبی در حجم زیادی از آب رشد می­کنند و آب کنار دریاها، اقیانوسها، رودخانه­ها و دریاچه­ ها بوی ناخوشایندی منتشر می­سازند. منشأ این مشکلات باید به منابع و انواع بسیاری از آلوده ­کننده­ها نسبت داده شود. آلوده­ کننده­های آب به ۹ دسته طبقه­ بندی شده­اند:

۱- زباله های متقاضی اکسیژن

۲- عوامل بیماری­زا

۳- مواد غذایی گیاهی

۴- ترکیبات آلی سنتز شده (مصنوعی)

۵- نفت

۶- مواد شیمیایی معدنی و کانیها

۷- رسوبات

۸- مواد رادیو اکتیو (پرتوزا)

۹- گرما

علت آلودگی آب ها

۱- زباله های متقاضی اکسیژن (اکسیژن خواه):

 

اکسیژن حل شده در هر نوع آبی لازمه­ی زندگی برای اجتماع گیاهی و حیوانی می­باشد و بقاء آنها بستگی به توانایی آب در نگهداری کمترین غلظت معین از این ماده حیاتی دارد.
آب زمانی به عنوان آلوده­شده طبقه­بندی می­شود که غلظت Do (غلظت اکسیژن محلول) به زیر سطح مورد نیاز برای بقاء زیست طبیعی در آن بیاید.آلوده­کننده­هایی مانند فاضلاب تصفیه نشده­ی شهری، مواد خارج شده از انبارها و فرایند پس مانده­های غذایی می­توانند از این گونه مواد باشند که غلظت اکسیژن را در آب کاهش دهند. سهم حیوانات اهلی در تولید زباله­های متقاضی اکسیژن به اندازه­ی ۹/۱ بیلیون نفر است.

۲- عوامل بیماری زا:

 

آب دارای پتانسیل حمل موجودات ریز بیماری­زا که سلامتی و زندگی را به خطر می­اندازند است. میکروبهای بیماری­زا متناوباً در سراسر آب منتقل می­شوند و می­توانند باعث عفونت در ناحیه­ی روده (تیفوئید، اسهال خونی، پاراتیفوئید، وبا) شوند و مسئولیت ایجاد بیماری فلج اطفال و یرقان را بر عهده دارند. از لحاظ تاریخی اولین دلیل برای کنترل آلودگی آبها، جلوگیری از بیماریهایی است که مولد آنها در آب وجود دارد. عوامل ایجادکننده بیماری را نمی­توان کنترل و سلامت کامل را تأمین کرد. روزانه بیلیون­ها از این موجودات توسط افراد دفع می­شود. این ساکنین مدفوع انسان یک محیط زیست را با این شرایط در آبهای طبیعی پیدا نمی­کنند تا تولید مثل کنند و به سرعت از بین می­روند.
اهم بیماریهایی که توسط آبهای آلوده به انسان سرایت می کنند شامل:

الف: بیماری انگلی (لیپتوسپیرا ایکترو هموراژه) که به تب یاویل معروف شده است.

ب: کرمها، تخم کرمهایی مانند اسکاریس، تریکوسفال (کرم شلاقی) و کرم قلابدار ممکن است ازطریق خاک و آب آلوده به آنها وارد بدن انسان شود و ایجاد بیماری نماید.

ج: بیماری وبا

د: بیماریهای ویروسی (آب در انتقال دو نوع ویروس پولیویروس و هپاتیت عفونی نقش موثری ایفا می­کند).

۳- مواد غذایی گیاهی:

 

مواد غذایی عامل محدودکننده­ی مهمی در رشد همه­ی گیاهان است. در کنار عوامل دیگر سرعت و فراوانی رشد گیاهان متناسب با مقدار ماده­ی غذایی در دسترس است. مشخص شده که پانزده تا بیست عنصر برای رشد گیاهان سبز مورد نیاز است. بیش از ۷۰ درصد از ترکیبات فسفره در فاضلابها در اثر استفاده از شوینده­های خانگی ایجاد می­شود و باید اقدام کنترل کننده­ای روی این مسئله انجام گیرد.

۴- ترکیبات آلی سنتز شده:

 

تولید ترکیبات آلی شیمیایی بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا به میزان قابل توجهی افزایش یافت. ترکیبات موجود شامل مواد سوختنی، پلاستیک­ها، نرم کننده­ها، فیبرها، الاستومرها، حلالها، شوینده­ها، رنگها، مواد ضد آفت، افزودنیهای غذایی و داروها می­باشند که از بین آنها شوینده­ها و مواد آفت­کش از اهمیت ویژه­ای برخوردارند. از آنجایی که استفاده از این ترکیبات شیمیایی به سرعت در حال توسعه است، عوامل مشخص نظیر انتشار، نابودی و میزان خطر باید مورد بررسی قرار گیرد.

۵- نفت:

 

در سال ۱۸۵۹ اولین چاه نفت با استخراج موفقیت­آمیز در پنسیلوانیا بهره­برداری شد. در حال حاضر سالانه بیش از چند بیلیون بشکه نفت خام در دنیا مورد بهره­برداری قرار می گیرد. تولید، توزیع و استفاده­ی سالانه از یک چنین مقدار زیادی نفت باعث ایجاد پیامدهای محیطی می­شود.

۶- مواد شیمیایی معدنی و کانیها:

 

این گروه از آلوده­ کننده­های آب شامل نمکهای معدنی و اسیدهای معدنی و ترکیبات فلزی است. حضور این آلوده­ کننده­ها در آب سه نتیجه­ی عمومی شامل اسیدیته، شوری و سمی بودن آب را فراهم می­آورد.

خاصیت اسیدی (اسید یته): با اهمیت­ترین منابع برای افزایش دادن اسیدیته شامل زهکشی معادن و باران اسیدی است.

شوری: شوری آب مشاهده­ی غیر معمولی نمی­باشد بلکه حدود ۹۷ درصد از کل آبهای جهان در اقیانوسها و دریاها به صورت آب نمک هستند و ۳ درصد باقیمانده آب شیرین نامیده می­شود.

سمیت: خاصیت سمی تعدادی از ترکیبات معدنی خصوصاً عناصر سنگین فلزی سالها شناخته شده است. تعدادی از این ترکیبات که خواص مطلوبی دارند، مرتباً تولید می­شوند. احتیاط لازم، ضامن امنیت اشخاصی است که در امر تولید درگیرند. سمی­ترین این مواد در محیط زیست، شامل مواد حاوی جیوه، سرب، کادمیوم، کروم و نیکل می­باشند. این فلزات در بدن موجودات زنده جمع و به مدت زمان طولانی باقی می­مانند و به عنوان مجموعه­ی سم عمل می­نمایند.

۷- رسوبات:

 

رسوبات یکی از انواع آلودگیها که به طور طبیعی در فرآیندهای فرسایشی به وجود می آیند. رسوبات در اثر این فرآیندها موجب آلودگی گسترده­ی آبهای سطحی می­شوند. تاثیرات زیان آور رسوبات در آب عبارتند از:

الف:کانالهای چشمه­ها، بنادر و مخازن پر می­شوند. کانالها سرریز شده و عمق آنها تغییر می کند و عمر مفید مخازن آب کم می­شود.

ب: جانوران آبزی رانابود می­کند. رسوبات ته نشین شده تعداد ماهیها و جانوران صدف­دار را کاهش می­دهد و زیستگاه­های آنها را می­پوشاند.

ج: نفوذ نور به درون آب را کاهش می­دهد.کاهش نفوذ نور خورشید به داخل آب موجب کاهش فرآیند فتوسنتز توسط گیاهان می­شود.

د: آب را تیره می­کند. این موجب افزایش هزینه­ی لازم برای تصفیه­ی آب می­شود.

۸- مواد رادیو اکتیو (پرتوزا)

 

بعضی از عناصر دارای هسته بسیار ناپایدارند که خود به خود به اجزاء کوچکتر تجزیه می­شوند و انرژی تابشی زیادی تولید می­کنند.

تشعشع این فرایندهای تجزیه­ای، مواد رادیواکتیو بسیار خطرناک و حتی مرگ­آور است.
خطرناکترین هسته­های رادیواکتیو، هسته­ های رادیواکتیو با نیمه عمر متوسط هستند. عناصر رادیو اکتیو (پرتوزا) در هنگام تجزیه­ی هسته­های خود، اشعه­های آلفا، بتا پخش پوزیترون نوترون و اشعه گاما ساطع می­نمایند.

۹- گرما

 

گرما معمولا از نظر بیشتر مردم، یک آلوده کننده و حداقل به عنوان یک عامل فاسد کننده­ی شیمیایی نیست،گرچه افزایش دمای آب بدن سبب تأثیرات زیانباری به بزرگی بسیاری آلوده کننده­ای شیمیایی می ر­ود. رعت هر واکنش شیمیایی، شامل تنفس آبزیان و اکسایش تقریبا با افزایش دما به ازاء هر ۱۰درجه­ ی سانتیگراد دو برابر می­شود.

در آبهای آلوده شده­ ی حرارتی، ماهیها به علت افزایش سرعت تنفس به اکسیژن بیشتری نیاز دارند. تهدید بیشتر به زندگی آبزیان از طریق کلرینه کردن آبهای سرد برای استفاده می­باشد. این کار برای جلوگیری از رشد باکتریها انجام می­شود. کلر به روی موجودات زنده­ی محیط تاثیر می­گذارد. کلر، موجودات زنده­ی میکروسکوپی را که بعضی از زنجیره­های غذایی اهمیت دارند از بین می­برد.

۲٫ آلودگی آب، فراتر از یک مسئله‌ی ساده

آبی که دارای عوامل بیماری­زای عفونی یا انگلی، مواد شیمیایی سمی، ضایعات و فاضلاب خانگی و صنعتی باشد را آب آلوده گویند. آلودگی آب از فعالیتهای انسانی، نشأت می­گیرد.

الف) گندآب که عوامل زنده­ی بیماری­زا و مواد آلی تجزیه­ پذیر را در بردارد.

ب) مواد زائد تجاری و صنعتی در بردارنده­ی عوامل سمی از نمکهای فلزی یا مواد شیمیایی پیچیده­ی مصنوعی.

ج) آلاینده­های کشاورزی نظیر کودها و آفت­کشها.

د) آلاینده­های فیزیکی مانند گرما (آلودگی حرارتی) و مواد پرتوزا.

 

آلودگی را می­توان به عنوان یک تغییر نامطلوب در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب تعریف کرد که باعث به خطر انداختن سلامت، بقاء و فعالیتهای انسان یا سایر موجودات زنده می­شود. آلودگی از نظر پایداری نیز قابل بررسی و مطالعه است؛ لذا از این دیدگاه دو نوع آلودگی وجود دارد. آلودگی قابل انحطاط و آلودگی غیرقابل انحطاط.

آلوده کننده­ ی قابل انحطاط را می­توان تجزیه کرد، ازبین برد و یا برای برخی فعالیتها مصرف نمود. از این طریق حد قابل پذیرش آلودگی را می­توان طی مراحل طبیعی یا با روشهای مهندسی (سیستمهای تصفیه) نقصان داد. البته در صورتی که سیستم تحت تأثیر شوک ناشی از آلاینده، شکست نخورده باشد، یا به عبارتی آلودگی لبریز نگردد. این دسته خود به دو گروه تقسیم می شوند: قابل انحطاط تند و کند؛ آلوده ­کننده ­های قابل انحطاط تند، نظیر فاضلاب انسانی و زائدات حیوانی و کشاورزی، معمولاً خیلی سریع قابل تجزیه ­اند.

 

فهرست مطالب:

مقدمه. ۳

بخش اول: درآمدی بر آلودگی آب.. ۵

۱٫ آلاینده­های آب و تأثیرات آنها بر حیات انسان. ۵

۲٫ آلودگی آب، فراتر از یک مسئله‌ی ساده ۱۰

۳٫ آلاینده­های صنعتی آب.. ۱۶

۴٫ تاثیر فعالیتهای‌ کشاورزی‌ بر کیفیت‌ آبهای‌ سطحی‌ و زیرزمینی‌.. ۱۶

بخش دوم:  دامنه‌ها و پیامدهای بحران.. ۲۳

۱٫تهران، شهر بی دفاع. ۲۳

۲٫کارون، یادگار ایرانی.. ۴۳

۳٫آلودگی نفتی روستای اسماعیل‌آباد شهر ری، یک قدم تا پایتخت.. ۵۷

۴٫ زاینده‌رود، رود مرده ۶۴

۵٫ خزر زیبا، میان مرگ و زندگی.. ۶۶

۶٫مشهد: آیا آب آلوده است؟. ۷۸

۷٫ سد قشلاق، زیبای آلوده ۸۷

۸٫ رودخانه‌ها، شریانهای حیات.. ۹۰

۹٫ تمام ایران، سرای من است. ۱۰۵

بخش سوم: قانونهای بسیار، ضمانت اجرایی اندک… ۱۲۴

۱٫ آیین نامه­ی جلوگیری از آلودگی آب (مصوب۱۸/۲/۱۳۷۳) ۱۲۴

۲٫آیین‌نامه‌ی بهداشت محیط، مصوب هیأت دولت.. ۱۲۹

۳٫ متن کامل کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر. ۱۳۳

۴٫ قطعنامه­ی هفدهمین کنگره­ی بین المللی آبیاری و زهکشی اسپانیا – گرانادا ۱۴۸

۵٫ آیین‌نامه­ی اجرایی ماده ۱۳۴ قانون برنامه سوم توسعه. ۱۴۹

بخش چهارم: چه کرده‌ایم؟چه بایدکرد؟. ۱۵۲

۱٫ تشکیل کمیته­ی کشوری حفاظت از رودخانه­ها، میراث طبیعی بی­جان را نجات  می­دهد. ۱۵۲

۲٫ بررسی تخلف سازمانهای مسئول حفاظت از رودخانه­ها در مجلس… ۱۵۴

۳٫ حفاظت از رودخانه­های کشور متولی مشخصی ندارد. ۱۵۵

۴٫ طرح مجلس برای جلوگیری از آلودگی.. ۱۵۷

۵٫ نشست مشترک مدیران آب منطقه­ای مازندران و گلستان با قضات به منظور بررسی راهکارهای حفاظت از انفال عمومی   ۱۵۸

۶٫ ایران عضو دائم منابع زیست محیطی خزر شد. ۱۵۸

۷٫ ‌آموزش خانه به خانه‌‌ی  مقابله با آلودگی آب، طرح اداره­ی کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان. ۱۵۹

۸٫ دفتر بررسی آلودگی آب و خاک، گامی به جلو. ۱۶۲

۹٫ الگوی ارزیابی زیست محیطی کارخانجات فولاد تدوین شد. ۱۶۳

۱۰٫ پالایشگاه تهران بیش از ۲۰۰ میلیارد ریال جریمه شد. ۱۶۵

۱۱٫ اجرای پروژه­ی جمع آوری فاضلاب روستاههای اطراف شهر تهران. ۱۶۶

۱۲٫ عملیات اجرایی شش واحد تصفیه خانه­ ی فاضلاب تهران آغاز می­شود. ۱۶۶

نتیجه­ گیری.. ۱۶۸

فهرست منابع و مأخذ.. ۱۶۹